Do umiejętności mówienia dziecko przygotowuje się w zasadzie od narodzin. Jego pierwsze czynności, takie jak ssanie, przeżuwanie pokarmów czy gryzienie przedmiotów, to podstawowy trening narządów artykulacyjnych, który wymaga pracy warg, języka, policzków i podniebienia. Przygotowuje on dziecko do prawidłowej realizacji głosek języka, którym będzie się posługiwać, a tym samym do komunikowania się z innymi. Tym, co znacząco utrudnia możliwość porozumiewania się, są bowiem wady wymowy. Mowa niezrozumiała dla otoczenia oddziałuje na kontakty społeczne i rozwój emocjonalny dziecka. Przeżywa ono coraz większą frustrację, gdy zdecydowanie więcej rozumie, niż potrafi przekazać.

Rozwój mowy można wspierać u dziecka, gdy tylko przyjdzie na świat. Poza zabawami zachęcającymi małego człowieka do porozumiewania się z otoczeniem oraz wyrażaniem swoich potrzeb i myśli warto wprowadzić również proste ćwiczenia oddechowe, artykulacyjne, słuchowe ,  które będą stymulować prawidłowy rozwój mowy i stanowić profilaktykę logopedyczną. Poniżej znajdują się przykłady takich zabaw.

ĆWICZENIA ODDECHOWE

1. Dmuchanie na różne lekkie przedmioty, które można przesuwać, np. kolorowe piórka lub kroplę wody na stoliku.
2. Zdmuchiwanie płomienia świeczki lub dmuchawców.
3. Naśladowanie chrapania.
4. Wprawianie oddechem w ruch wiatraczka.
5. Przenoszenie przy użyciu słomki małych elementów, np. papierowych listków na rysunek drzewa( nie gryziemy słomki- tylko trzymamy pomiędzy ustami)
6. Bańki mydlane ( wdech nosem- wydech ustami)
7. Zabawy typu-: Mecz- wdmuchiwanie piłeczki do bramki, celowanie kulki z waty do celu;  przesuwanie małych samochodzikików np. z kinder jajka za pomocą oddechu,  wzdłóż toru zrobionego z klocków itp.
8. Nadmuchiwanie balonów.
9. „Huśtanie misia na brzuszku” – przy wdechu przepona powinna się uwypuklić, przy wydechu powrócić do poprzedniego położenia. Wykonujemy to ćwiczenie w leżeniu.
10. Zdmuchiwanie świecy – nabieramy powietrze nosem, dmuchamy ustami.
11. Długie dmuchanie na płomień świecy – chodzi o jak najdelikatniejsze długie wypuszczanie powietrza tak, aby płomień tylko się poruszał, ale nie zgasł.
12. „Gra” na flecie, glinianych ptaszkach, gwizdkach itp.
13.  Na wydechu długo wymawiamy samogłoski: a, e, o, u, y

 

ĆWICZENIA SŁUCHOWE

1. Rozłożenie przed dzieckiem przedmiotów lub kart z realistycznymi zdjęciami obiektów oraz poproszenie go, by podało ten przedmiot lub tę kartę, którego nazwa została wypowiedziana. Ze starszymi dziećmi można trenować dzielenie wyrazów na sylaby, np. dziecko wskazuje parasol i mówi: pa-ra-sol.
    
2. Odgadywanie dźwięków, które wydają różne przedmioty (np. pralka, odkurzacz, instrument muzyczny, radio) na podstawie nagrań z wydawanymi przez nie odgłosami. Podpowiedź mogą stanowić karty z ilustracjami tych obiektów.
3. Podawanie sobie piłki z wymówieniem sylaby – osoba, która łapie, musi dodać kolejną sylabę, tak aby powstał sensowny wyraz, np. ka-sa, o-czy, ko-tek.
4. Zabawy w domino głoskowe, czyli wymyślanie wyrazu na głoskę, na którą skończył się poprzedni wyraz.
5. Szukanie rymów oraz wymyślanie jak najwięcej wyrazów zaczynających się lub kończących na daną głoskę.
6. "Wsłuchiwanie się w otaczającą rzeczywistość- Co słyszysz?- za oknem, w domu na spacerze, w lesie            

 

ĆWICZENIA ARTYKULACYJNE

ZABAWY I ĆWICZENIA JĘZYKA

1. Kotki - kotek pije mleko (szybkie ruchy języka w przód i w tył, kotek oblizuje się (czubek języka okrąża szeroko otwarte wargi).

2. Zmęczony piesek - dzieci naśladują pieska, który głośno oddycha i język ma mocno wysunięty na brodę.

3. Sięgnij jak najdalej - kierowanie języka do nosa, do brody, w prawą i w lewą stronę.

4. Szczoteczka - język to szczoteczka do zębów, która po kolei czyści zęby górne od strony zewnętrznej i wewnętrznej, a następnie zęby dolne z obu stron.

5. Język na defiladzie - język maszeruje jak żołnierz: na raz - czubek języka na dolną wargę, na dwa - czubek języka do prawego kącika ust, na trzy - czubek języka na górną wargę, na cztery - czubek języka do lewego kącika ust.

6. Cyrkowiec - język próbuje wykonać różne sztuczki np. górkę - czubek języka oparty o dolne zęby, środek się wybrzusza, rurkę - przez którą można wdychać lub wydychać powietrze, szpilkę - układanie wąskiego języka, wahadełko - przesuwanie językiem do kącików ust w stronę prawą i lewą, język nie dotyka warg.

7. Łyżeczka - unoszenie przodu i boków języka,

8. Łopatka - wysuwanie płaskiego i szerokiego języka, itp.

9. Koniki - czubek języka uderza o podniebienie i opada na dół. Raz konik idzie wolno, to biegnie, parska, śmieje się iha, iha.

10. Żabka - dziecko z talerzyka zbiera płatki kukurydziane za pomocą czubka języka, stara się wyciągnąć długi język, jak u żaby.

11. Język masażysta - czubek języka masuje delikatnie podniebienie, dziąsła na górze i dole, wargi, policzki od środka, próbuje rysować kreseczki, kółeczka.

12. Gryzienie twardych pokarmów (np. surowej marchewki, twrdego jabłka itp.)

13. Picie gęstego kiślu, jogurtu przez słomkę.

14. Zlizywanie z odległości od buzi- językiem- np. nutteli z łyżeczki, oblizywanie talerzyka, lizanie loda lub lizaka ( pamiętać  ćwiczy czubek języka- odległość przedmiotów od buzi)

15. Oblizywanie się- usta posmarowane smakołykiem- buzia otwarta- pracuje język.

ZABAWY I ĆWICZENIA WARG I POLICZKÓW

1. Minki – naśladowanie min: - wesołej - płaskie wargi, rozciągnięte od ucha do ucha, uśmiech szeroki, - smutnej - podkówka z warg, - obrażonej - wargi nadęte, - zdenerwowanej - wargi wąskie.

2. Całuski - przesyłanie całusków, wargi wysunięte do przodu, cmokanie.

3. Rybka - wysuwanie warg do przodu i rozszerzanie na końcu jak u ryb.

4. Zły pies – naśladowanie złego psa, unoszenie górnej wargi, wyszczerzanie zębów, warczenie psa.

5. Gorąca zupa – dmuchanie na złożone w kształcie talerza ręce.

6. Echo - dobitne wymawianie za nauczycielem samogłosek a, o, e, u, y, i

7. Kotki – dziecko robi pyszczek (wargi do przodu) i przesuwa nim w prawą i w lewą stronę. Kotek ma wąsy i nimi porusza (między wargami dziecko trzyma słomkę).

8. Kot ziewa, oblizuje się itp.

9. Masaż warg - nagryzanie zębami wargi dolnej, potem górnej.

10. Baloniki - nabranie powietrza i zatrzymanie go w wydętych policzkach, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego, balon pękł - dziecko palcami uderza w policzki.

11. Zajęczy pyszczek – wciąganie policzków do jamy ustnej.

12. Motorek - parskanie wargami, naśladowanie odgłosu motoru, traktora.

13. Wzywanie pomocy - wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e-o - naśladowanie karetki pogotowia, i-u - naśladowanie policji, e-u - naśladowanie straży pożarnej.

ZABAWY I ĆWICZENIA SZCZĘKI DOLNEJ

1. Naśladowanie ziewania.

2. Wąchanie kwiatów - duży wdech nosem i wydech ustami z jednoczesnym wymawianiem głoski aaa (jako zachwyt), ooo (jako zdziwienie).

3. Chwytanie górnej wargi dolnymi zębami.

4. Opuszczanie i unoszenia dolnej szczęki. Wymawianie szerokiego a i przechodzenie do wymawiania a połączonego z głoską s (aaas).

5. Ruchy szczęki dolnej w prawo i w lewo przy wargach rozchylonych i zamkniętych.

6. Głęboki wdech nosem i wydech ustami z jednoczesną wymową głoski a, tak samo z wymową głoski o.

 

                                 

LITERATURA:

A. BALEJKO, JAK USUWAĆ WADY MOWY, ORTHDRUK, BIAŁYSTOK 1992

G. DEMEL, MINIMUM LOGOPEDYCZNE NAUCZYCIELA PRZEDSZKOLA, WSIP, WARSZAWA 1994

E. MINCZAKIEWICZ, LOGOPEDIA, WSIP, WARSZAWA

E. SACHAJSKA, UCZYMY POPRAWNEJ WYMOWY, WSIP, WARSZAWA 1981

I. STYCZEK, LOGOPEDIA, PWN, WARSZAWA 1983

E. MORKOWSKA, DLACZEGO ZIEWA HIPOPOTAM?, WSIP, WARSZAWA 1998