SAMOOKALECZENIE – celowe zadawanie bólu  i/lub ran swojemu ciału, nie ma na celu zakończenia życia, nie jest to zachowanie społeczno-kulturowo akceptowalne. 

Autoagresja jest procesem próby przemiany cierpienia psychicznego w ból fizyczny.

W przeciwieństwie do prób samobójczych jego celem jest rozpaczliwa walka o przetrwanie 
i przystosowanie się do otoczenia. Osoby przez autoagresję nadają pewien komunikat.

Podjęcie działań autoagresywnych przez dziecko lub nastolatka nie jest zjawiskiem odosobnionym. Pamiętajmy, że zawsze towarzyszą mu przeżycia wewnętrzne (emocje, myśli), na ogół bardzo bolesne i trudne.

Funkcje samouszkodzeń:

1. Regulacja napięcia i lęku, oczyszczenie, rozładowanie negatywnych emocji.
2. Wzmożone poczucie autonomii i kontroli (np. w sytuacji nadmiernej, sztywnej kontroli ze strony rodziców, braku porozumienia, wspólnej rozmowy).
3. Odzyskanie poczucia rzeczywistości i okazja do „zaopiekowania się sobą” (zwykle po traumatycznych przeżyciach).
4. Demonstrowanie własnych doświadczeń traumatycznych w sposób kontrolowany.
5. Ukaranie siebie i prześladowcy.
6. Radzenie sobie z dezorientacją i zagubieniem w okresie dojrzewania.
7. Chęć zwrócenia na siebie uwagi.
8. Utajona agresja do kogoś przeniesiona na siebie w ramach autoagresji.
9. Forma komunikacji.
10. Identyfikacja z grupą.

Uwarunkowania samouszkodzeń:

1. Doświadczanie traumy, silnego urazu (molestowanie seksualne, śmierć); związane 
   z naruszeniem granic fizycznych (np. przemoc).
2. Nieufność do innych ludzi, poczucie obcości, samotność.
3. Modelowanie (chęć identyfikacji z idolem).
4. Kulturowe (np. media).
5. Biologiczne (zakłócenia w dystrybucji serotoniny).
6. Wyuczony sposób radzenia sobie.
7. Podwyższona reaktywność na stres.
8. Nieumiejętne radzenie sobie z emocjami, postrzeganie ich jako wstydliwych 
   i niebezpiecznych, tłumienie emocji.
9. Nieumiejętność proszenia o pomoc.
10. Przyciągnięcie uwagi z zewnątrz.
11. Zniekształcenie obrazu własnego ciała.
12. Urazy psychiczne.
13. Nieprawidłowe relacje z rodzicami, utrata rodzica.
14. Narkotyki, alkohol, używki.

błędne koło: okaleczenie się -> negatywna reakcja innych ludzi (lub poczucie winy) -> wycofanie się (lub nieudana próba realizacji oczekiwań społecznych) -> pogłębienie negatywnego obrazu siebie 
i bolesnych emocji -> okaleczenie się -> ...

Co komunikują samouszkodzenia?

To komunikat jednostki, o tym, o czym nie potrafi, boi się lub nie chce mówić. Mowa nie jest „zdolna” przekazać ogromu jej cierpienia.

Mechanizm biologiczny

Samookaleczenia nabierają charakteru przymusowego w sytuacji napięcia emocjonalnego. Łatwo może dojść do mechanizmu uzależnienia od tego sposobu radzenia sobie.

Sygnały ostrzegawcze

§    zaobserwowanie śladów na ciele, niewiadomego pochodzenia

§    zmiana sposobu ubierania się, zakładanie odzieży nieadekwatnej do pogody np. długi rękaw, 
    gdy jest bardzo ciepło

§    unikanie odsłaniania ciała niezależnie od okoliczności

§    niechęć/ stanowcza odmowa badań lekarskich, mimo wyraźnej potrzeby

POMOCNE REAKCJE

Bardzo ważne jest, aby jak najwcześniej dostrzec istnienie problemu. Wówczas istnieje szansa na to, że destrukcyjna strategia radzenia sobie, nie ulegnie utrwaleniu, i nie stanie się poważnym zagrożeniem dla zdrowia i życia.

Najbardziej pomagamy, jeżeli reagujemy z akceptacją, zrozumieniem, współczuciem 
i szacunkiem. Młodzi ludzie pragną, by ich wysłuchano i potraktowano poważnie. Starajmy  się patrzeć na człowieka, a nie tylko na jego rany, reagować na niego samego i na  jego  niepokój w taki sam sposób, w jaki reagowalibyśmy na każdą inna osobę. Pamiętajmy, aby nie krytykować dziecka, nie obwiniać i nie karać! Zamiast tego- udzielmy wsparcia, poszukajmy profesjonalnej pomocy psychologa, psychoterapeuty, nie udawajmy, że nie widzimy problemu. Pamiętajmy, że samookaleczanie, wiąże się z dużym psychicznym cierpieniem.

JEST TO NIEZBĘDNE I POMOCNE PONIEWAŻ:

 • Zachęca osobę do uwierzenia w to, że może ona liczyć na zrozumienie i pomoc; że być może jej zachowanie nie jest „złe” ani bezsensowne, a jej sytuacja beznadziejna.

• Wysyła sygnał do osoby uszkadzającej się, że jest ona kimś wartościowym, zasługującym na troskę 
i szacunek; że jest pełnym, wielowymiarowym człowiekiem, a nie tylko i wyłącznie „uszkadzającym się” czy „sznyciarzem”.

• Pomaga stawić czoło nienawiści do siebie i niskiej samoocenie, które należą do przyczyn samouszkodzeń.

Wszelkie zachowania autoagresywne, nawet te najdrobniejsze, nie powinny być lekceważone. Pozornie niewinne objawy mogą bowiem świadczyć o poważnych zaburzeniach lub nieleczone mogą do nich prowadzić.

                                                                                        Opracowały: A. Pawłowska, V.Hłond, B.Słowikowska